'Licht is het beste medicijn tegen de donkere achterkamertjes'

Een groot deel van het archief van de Bijlmerramp van 1992 is onnodig lang geheim gehouden zegt het Adviescollege Openbaarheid en Informatiehuishouding (Acoi). De vliegramp met het Israëlische vrachtvoertuig dat op 4 oktober 1992 in de Bijlmer neerstortte kostte 43 mensen het leven. Tot op de dag van vandaag bestaan er bij nabestaanden vele onzekerheden. Volgens het Acoi draagt de openbaarheidsbeperking op het archief van de Raad voor de Luchtvaart tot 2068 bij aan de geheimzinnigheid en de beeldvorming. Het vertrouwen in de overheid wordt daardoor geschaad  Openbaarmaking van het grootste deel van het archief maakt het mogelijk dat mensen het handelen van de betrokken autoriteiten zelf kunnen beoordelen. Niet alle vragen zullen beantwoord kunnen worden, staat in het rapport Geen afgesloten hoofdstuk van het Adviescollege. Op voorhand dempt het rapport verwachtingen omtrent nieuwe informatie, bijvoorbeeld over de lading van het vliegtuig. Maar openbaarheid kan bij de nabestaanden de nog altijd sluimerende onrust wegnemen, volgens het Acoi. 'Licht is het beste medicijn tegen de donkere achterkamertjes.'

De aanpak van de ramp door de overheid is niet vlekkeloos verlopen, weten we uit eerdere pogingen meer duidelijkheid te krijgen over oorzaak en gevolg van de ramp. 'Er was weinig aandacht voor de menselijke kant van de ramp, die was vooral gericht op het technische aspect.' 'Dit heeft bijgedragen aan de mystificatie van de ramp en een groeiend wantrouwen over het overheidsoptreden'. Met name PvdA-Kamerlid Rob van Gijzel heeft zich na de ramp in de materie vastgebeten. In 2018 zei hij naar aanleiding van een onderzoek van de Onderzoeksraad voor de Veiligheid: 'Veel betrokkenen van de Bijlmerramp hebben die gebeurtenis nog steeds niet verwerkt (…). En dat komt (…) uiteindelijk niet door het ongeval zelf, maar door hoe de overheid is omgegaan met de mensen in de Bijlmer. (…) Met louter technisch onderzoek neemt het wantrouwen van de slachtoffers (…) meestal juist toe.' Het is een leerpunt voor de overheid dat niet alleen geldt voor deze ramp. 

Lentekriebels

Seksuele voorlichting op school is altijd al een gevoelig onderwerp geweest. Er zijn ouders die er niets van willen weten. Ze vinden dat seksualiteit beter in gezinsverband besproken kan worden. Vorig jaar werd die gevoeligheid van ouders op de proef gesteld toen extreemrechtse onruststokers een lespakket van het Rutgers centrum onder vuur namen. Ongehoord Nieuws sprak over een ‘gifitige ideologie’. Thierry Baudet van Forum voor Democratie stelde vragen in de Tweede Kamer. En ook ouders lieten van zich horen. Veel onrust kwam door misinformatie. Ongenunaceerde en onware berichten op sociale media speelden een grote rol in een hetze tegen de Stichting Rutgers, de GGD's en de scholen die het lespakket gebruikten. Zo toonde Baudet in een filmpje een boek dat niet meer werd gebruikt. Ook de suggestie dat het programma verplicht zou zijn moest worden ontkend. Het leidde tot veel onrust op scholen en op sommige, met name christelijke, scholen werd het programma afgelast. 

Volgens het programma Pointer is er via de sociale media heel bewust een haatcampagne gevoerd tegen Rutgers. Het programma citeert een onderzoek van Trollrensics naar duizende tweets die vorig jaar maart aan de Week van de Lenkriebels waren gewijd. Onder de activisten was ook het duo Pieter Parlevliet en Huig Plug, eerder veroordeeld voor smaad en laster in de zaak over een zogenaamd 'pedofielennetwerk'. Een van de aanjagers van de campagne blijkt de stichting Gezin in Gevaar (onderdeel van het conservatief-katholieke Civitas Christiana). Zij keert zich al lang tegen thema’s als abortus, klimaatmaatregelen en asielbeleid.

Tips voor de media

Dit jaar was de ophef een stuk minder. Het thema was online weerbaarheid. In de onderbouw leerden de kinderen hoe ze veilig gebruik kunnen maken van sociale media en internet. In de bovenbouwgroepen leerden de kinderen hoe ze kunnen voorkomen dat ze onbedoeld naaktbeelden te zien krijgen. Er waren opnieuw discussies rond het lesprogramma, maar zonder veel aandacht voor extremistische complotdenkers. 

De Rutgers Stichting heeft nu naar aanleiding van haar ervaringen wel wat tips voor de media, vertelt Luc Lauwers aan Villamedia. Hij waarschuwt voor het zonder weerwoord doorgeven van de misinformatie van de complotdenkers. Vorig jaar legden de experts het in veel gevallen af tegen de verspreiders van onzin en onwaarheden. En er was vaak sprake van een 'false balance': 'een mening op Twitter van één persoon werd gelegd naast de wetenschappelijke kennis en ervaringen uit de praktijk die wij en onafhankelijke experts aandroegen. En dat wordt dan naast elkaar gepresenteerd alsof beide evenveel waarde zouden hebben.’ Lauwers komt vanuit zijn ervaringen tot de volgende zeer behartenswaardige aanbevelingen:

 • Dicht online gescheld en meningen niet dezelfde waarde toe als de kennis van een expertise­centrum en onafhankelijke wetenschappers.
• Maak geen verhaal over ophef op sociale media als het journalistiek niets toevoegt, daarmee versterk je de ophef alleen maar.
• Ga niet mee in de hetze van desinformatiecampagnes.

Klokkenluider vervolgd voor lekken geheime informatie

Ruben Schilt, ex-lid van een gemeentelijke commissie in Dordrecht, wordt alsnog vervolgd voor het lekken van geheime informatie uit een besloten vergadering over DuPont/Chemours in Dordrecht. Vorig jaar berichtte het televisieprogramma Zembla over vergeefse pogingen van de chemische fabriek om een schadeclaim van vier gemeenten af te kopen voor 'enkele miljoenen euro’s'. De schadeclaim betrof de jarenlange verontreiniging van de omgeving met PFAS-stoffen. In een besloten commissievergadering zijn raadsleden op de hoogte gesteld van de afkooppoging van het bedrijf. Burgemeester Kolff deed na de onthullingen van Zembla aangifte wegens schending van de geheimhoudingsplicht. Schilt kwam zelf met de bekentenis dat hij de notulen van de commissievergadering had gelekt. En hij stelde zijn zetel ter beschikking. Kort daarna bevestigde de rechtbank Rotterdam de aansprakelijkheid van DuPont/Chemours voor de verontreiniging. Dat opende de weg voor schadeclaims. 

Een petitie om Kolff te overtuigen de aangifte tegen de voormalige politicus in te trekken werd meer dan 3600 keer ondertekend. Maar de burgemeester wilde daar niets van weten. Het OM laat in een persbericht weten dat het lekken van geheime informatie strafbaar is: ‘Raads- en commissieleden leggen voor ze beginnen met hun werk de eed of gelofte af waarbij ze onder andere beloven geheimhouding in acht te nemen.’ Je kunt er een gevangenisstraf voor krijgen, een boete of een taakstraf. Schilt heeft zijn stap verdedigd met een beroep op het algemeen belang. ,'Dit moest iedereen weten', vond hij. Hij kon de mededeling van wethouder Tanja de Jonge in die commissievergadering over het aanbod van DuPont/Chemours echt niet voor zich houden en moest het met iemand delen. 'Dit zou anders aan mij blijven vreten.' Zijn verontwaardiging gold ook het standpunt van de wethouder die zei dat ze gemandateerd was om dit in haar eentje te kunnen beslissen. ‘Ik kom eigenlijk alleen even proeven wat jullie ervan vinden’, had ze gezegd. Schilt: 'Dat vind ik ondemocratisch, zeker als je beseft dat bij de afgelopen verkiezingen maar 47 procent van de Dordtenaren is gaan stemmen. Iedereen is daar verdrietig over, dus iedereen wil zo transparant mogelijk zijn en dat is dit natuurlijk totaal niet.’ 

Wilders heeft nog steeds lak aan de rechtsstaat

Geert Wilders haalde deze week uit naar de demonstranten tegen de Israëlische president Herzog die in Amsterdam op bezoek was voor de opening van het Holocaustmuseum. Hij noemde het gedrag van de demonstranten 'een ongehoorde schande'. En verder zei hij: ‘Het riekt naar een politieke actie van de extreem linkse burgemeester van Amsterdam. Onverantwoord.’ Een opmerkelijk uitspraak van een man die vorige week nog kandidaat-premier was. Demissionair-premier Rutte verdedigde burgemeester Halsema onmiddellijk: 'Als het gaat om het handhaven van de openbare orde bedrijven onze burgemeesters geen politiek'. 

'Kritiek is prima, maar je moet de instituties van de rechtsstaat wel héél laten,' schreef staatsrechtsgeleerde Voermans in Het Parool. De rechtse meerderheid in de Tweede Kamer had daar geen boodschap aan en riep op tot een 'fundamenteel debat over de manier waarop het demonstratierecht zich de afgelopen jaren heeft ontwikkeld.' De emoties over afschuwelijke geluiden wonnen het weer eens van het demonstratierecht en de vrijheid van meningsuiting. 

Het verontrustende is dat Wilders en zijn geestverwanten lak hebben aan hun verantwoordelijkheid als politicus om de rechtsstaat te respecteren en te verdedigen. Halsema moet als burgemeester het demonstratierecht handhaven en kan uitsluitend op formele gronden grenzen stellen. Zij mag zich niet inlaten met de inhoudelijk-politieke aspecten van een demonstratie. ‘Vergaande beperkingen naar plaats en tijd komen min of meer neer op een verbod, aangezien daarmee het uitstralende effect van de betoging teniet wordt gedaan’, aldus de verordening. En alleen het OM kan achteraf optreden tegen strafbare uitingen. De Amsterdamse autoriteiten hebben in dit geval de gekwetste bezoekers van de bijeenkomst ook opgeroepen om aangifte te doen. 

Hof corrigeert publicatieverbod

Het verbod van de rechtbank om geluidsopnames van wijlen Peter R. de Vries openbaar te maken is vandaag door het Gerechtshof in hoger beroep gecorrigeerd. Volgens het gerechtshof is er een zwaarwegend belang om toch een vervolgverhaal te publiceren over Khalid Kasem. In een eerder gepubliceerd artikel werd bekend dat hij als advocaat zou hebben geprobeerd een justitieambtenaar om te kopen. Royce de Vries, de zoon van Peter, wilde een nieuw artikel op basis van opnamen van zijn vader via een kort geding tegenhouden. De Orde van Advocaten sloot zich hierbij aan. Werden zij door de rechtbank nog in het gelijk gesteld, het hof stelde donderdag dat het artikel mag worden gepubliceerd. Wel verbiedt het hof één naam uit het artikel bekend te maken. 

Het AD publiceerde begin vorige maand een artikel naar aanleiding van opnames die het via bronnen zou hebben gekregen. Op die opnames was te horen zijn dat de toenmalige collega van De Vries en zijn zoon, oud-advocaat en BNNVARA-presentator Khalid Kasem, erkent een ambtenaar te hebben omgekocht. De Vries jr. vreesde voor zijn veiligheid als er een vervolgartikel over deze zaak zou worden gepubliceerd. Het hof oordeelt nu dat met publicatie van een nieuw verhaal niet aannemelijk is gemaakt dat het veiligheidsrisico groter wordt dan het nu al is. 

Over het aanvankelijke verbod van de rechter ontstond de nodige commotie in journalistieke kringen. De advocaat van het AD noemde het publicatieverbod van de rechtbank eerder een “poging de Nederlandse pers te muilkorven”. NVJ-voorzitter Thomas Bruning is blij met de uitspraak van het hof. ‘Als er sprake is van een maatschappelijk belang moeten journalisten ook uit geheime opnames kunnen citeren’, zegt Bruning. ‘Het chilling effect uit het oorspronkelijke oordeel is door het hof weggenomen.’

Dat laatste betekent zeker winst voor de journalistiek. De dreiging met rechtszaken zoals in de zogenaamde SLAPP zaken neemt toe. Journalisten zijn niet ongevoelig voor die dreiging, zo bleek uit onderzoek waarover Olaf Geurts schreef op de site van het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek. Ook de rechtszaak van De Vries jr. en de Orde van Advocaten, hoe begrijpelijk ook vanuit het advocatenstandpunt, zou journalisten kunnen verhinderen maatschappelijk relevante informatie uit gelekte bronnen achter te houden. Dat kan leiden tot een aantasting van de open samenleving die we nog steeds hoog waarderen, maar die inmiddels al op zoveel fronten schade heeft opgelopen. 

[Foto: Paleis van Justitie Den Haag, Roel Wijnants CC]

Wilders heeft geen partij

Wat mij in toenemende mate ergert is dat de media Wilders en zijn fractie blijven behandelen als een politieke partij. Al jarenlang vangen journalisten bot bij de vertegenwoordigers van de groep die zich PVV noemt. Al jarenlang is het: 'niet bereikbaar voor commentaar'. Wilders zelf beperkt zich hoofzakelijk tot oneliners via X/Twitter. Voor de rest is de PVV een gesloten bolwerk. Kun je dan nog wel spreken van een politieke partij?

Politieke partijen zijn formaties waarin mensen zich verenigen die een gezamenlijke visie hebben over hoe het land bestuurd moet worden. Daarvoor selecteren ze afgevaardigden die wij als kiezers kunnen selecteren als die visie ons aanstaat. Eenmaal gekozen mogen we dan als kiezers verwachten dat zij zich tegenover ons verantwoorden over de keuzes die ze maken. Openheid is een onmisbare voorwaarde voor het functioneren van een democratie. 

Wilders is met 36 anderen gekozen zonder partij en heeft lak aan openheid. Hij zit in de Kamer als directeur-aandeelhouder van een club mensen die voor hem werken en tegenover de pers hun mond moeten houden. Niemand krijgt inzicht in wat zich binnen die club afspeelt. Er zijn geen leden, geen congressen, geen kandidaatstellingsprocedures, er is geen jeugdafdeling en er zijn geen afdelingen in land, waar leden bijeen kunnen komen om de partijpolitiek te bespreken. De financiën van de Wilders' ondernemening zijn niet openbaar. Hij krijgt geen subsidie zoals ledenpartijen die krijgen. Of hij door Poetin of door Trump wordt gefinancierd zullen we nooit weten. Waarom wordt er in de media dan nog steeds gesproken over 'partij', 'partijleider', het 'partijprogramma' etc.? Waarom pikken de partijen die wel openheid van zaken geven dit in vredesnaam? Waarom maken ze geen punt van het ondemocratische karakter van de PVV? In de eerste ronde van de formatiegesprekken zou Wilders garanties moeten geven voor het handhaven van de democratische rechtsstaat. In het verslag van informateur Plasterk is over de rol van politieke partijen in de democratie niets over te vinden. Bij punt 7 staat onder andere:

'Voor democratie zijn hoge integriteitsnormen en transparantie bij politici belangrijk om vertrouwen te winnen en te behouden......Men zal bijdragen aan een bestuurscultuur die een constructieve bijdrage levert aan het landsbestuur en aan een positief bestuurlijk klimaat. De instituties die de rechtsstaat dragen zullen gerespecteerd en beschermd worden.'

Horen daar ook geen democratische politieke partijen bij?

De vraag is natuurlijk: waarom tolereren de kiezers van Wilders zijn ondemocratische partij? Welnu, dat is wel duidelijk. Wilders wordt al jaren gepresenteerd als leider van een partij, zoals alle andere partijen. In de debatten tijdens de verkiezingscampagne krijgt hij die rol. En aangezien veel mensen genoeg hebben van de meeste andere politici die het in de afgelopen jaren op veel fronten behoorlijk verpest hebben en Wilders met simpele voorstellingen, slimme debattrucs en voor sommigen aantrekkelijke, maar volstrekt onhaalbare voorstellen komt, krijgt hij van de zwevende, slecht geïnformeerde kiezer het voordeel van de twijfel. Alsof het hier gaat om een keuze tussen gelijkwaardige partijen. Wilders is geen gelijkwaardige partij, hij heeft helemaal geen partij. Geen journalist of talkshow-host die daarop wijst. Hier moet nu echt dringend verandering in komen. 

[foto: Roel Wijnants CC]

Discutabele beslissingen

Minister Yeşilgöz heeft de Australische prediker Hoblos de toegang tot Nederland ontzegd na berichten in De Telegraaf dat hij het geweld van de radicaal-islamitische Palestijnse beweging Hamas verheerlijkt en ook andere moslims oproept dat volmondig te steunen. “Vrijheid van meningsuiting is een groot goed, maar voor mensen die extremistisch gedachtegoed uitdragen is in Nederland geen plaats”, zegt Yeşilgöz. Volgens het ministerie is een dergelijk inreisverbod sinds 2015 in een twintigtal gevallen uitgevaardigd. Hoblos is in de islamitische gemeenschap een populaire prediker. Hij zou in Utrecht komen spreken op uitnodiging van de stichting Dawah Groep.

Het besluit van de minister is volgens juristen niet in overeenstemming met de wet inzake de uitingsvrijheid. “Een minister heeft niet de bevoegdheid om beperkingen te stellen aan wat gezegd mag worden. Alleen een rechter mag beoordelen of iemand de wet heeft overtreden met bijvoorbeeld discriminerende of haatzaaiende uitlatingen,” zegt Jon Schilder van de Vrije Universiteit. Paul van Sasse van IJsselt van de Rijksuniversiteit Groningen: “Het is nog helemaal niet bekend wat meneer Hoblos wilde gaan zeggen, dus om op voorhand al een verbod op te leggen, is juridisch gezien wel problematisch”. De minister doet een beroep op de 'openbare orde en veiligheid'. Schilder: “Het is nog helemaal niet bekend wat meneer Hoblos wilde gaan zeggen, dus om op voorhand al een verbod op te leggen, is juridisch gezien wel problematisch”. Kamerleden van ChristenUnie, SGP, BBB, VVD en CDA hadden er kennelijk geen moeite mee. Het is bepaald geen geruststellende gedachte in het licht van  de rechtsstaatdiscussie die de weg vrij moet maken naar een nieuw kabinet waarin Wilders de hoofdrol hoopt te kunnen spelen.