09 augustus 2011

Pas op je woorden!


De gruwelijke slachting die Anders Breivik op 22 juli heeft aangericht in Noorwegen heeft een reeks reacties (zoals deze en deze en deze) op gang gebracht waarin ook de toon van het politieke debat over immigratie, de multiculturele samenleving en de islam –wederom- in het geding wordt gebracht. Rechtse populisten zoals Wilders kunnen niet verantwoordelijk worden gehouden voor de misdaden van een doorgedraaide terrorist. Maar hun ophitsende woorden, hun oproep tot strijd, hun doemscenario’s over het einde van de Europese cultuur zijn wel te karakteriseren als de smeerolie voor het doordraaien van vereenzaamde, in een extremistische ideologie gelovende gekken. Dus: pas op uw woorden, mijnheer Wilders en verwanten! De rechtbank heeft u weliswaar toegestaan vrijuit te spreken, maar zie eens wat er van komt….Zo kunnen Wilders’ critici die teleurgesteld zijn in de afloop van de rechtszaak de politicus alsnog op z’n plaats zetten.

Het is een begrijpelijke redenering. Maar het matigen van de toon is hooguit een oplossing voor degenen die zich ergeren aan bepaalde woorden, uitdrukkingen, aan niet politiek-correct taalgebruik. Het onderliggende politieke probleem, het rechtsextremisme, de xenofobie, het verzet tegen de bestaande en niet zo maar “af te schaffen” multiculturele samenleving zal er niet door verdwijnen. Integendeel. Onderdrukking van de uitingsvrijheid is de beste garantie voor het voortbestaan van ideeën en gevoelens. Een moreel appèl is onvoldoende in het geval van hardnekkige overtuigingen. De voedingsbodem voor geweld zit niet in woorden en uitdrukkingen van politici of ideologen. De voedingsbodem zit in angstgevoelens, tekort aan begrip van en grip op een veranderende, globaliserende omgeving en de frustratie over het niet gehoord worden. Daar komt dan nog als versterkende factor bij de eindeloze herhaling van xenofobe probleemdefinities in de media die als bevestiging van die gevoelens gaan werken, “frames” waar ook de tegenstanders van de PVV en aanverwanten zich vaak niet aan weten te onttrekken.

Een tegengeluid in het debat over de toon en het taalgebruik van tegenstanders van de islam en de multiculturele samenleving kwam van neerlandicus en journalist Jan Kuitenbrouwer. “Mag het misschien een toontje harder?” vroeg hij provocerend in NRC Handelsblad van 3 augustus. Hij ziet juist problemen bij de vage taal die linkse politici gebruiken en die hen hebben vervreemd van het electoraat. Dat komt omdat de gevestigde politici zich in feite steeds minder als politici gedragen en steeds meer als regelaars, beleidmakers. En “beleid verhoudt zich tot politiek als de machinekamer van een schip tot de brug. Op de brug van de Nederlandse politiek is het stil, vrijwel alle politici zitten in de machinekamer.” Links mist volgens Kuitenbrouwer de visionaire politicus die in ferme, heldere, voor iedereen begrijpelijke taal de weg wijst. Niet vaag praten, geen omfloerste termen gebruiken maar meer recht voor zijn raap. Wilders, maar dan met een andere boodschap.

Kuitenbrouwer heeft zeker een punt. De toon van het debat moet in elk geval niet het onderwerp van het debat worden. Als Wilders het over ‘kopvoddentax’ heeft moet het niet op de eerste plaats gaan over de beledigende aard van de termen die hij gebruikt, dan ben je meteen al gegijzeld binnen zijn “frame”. Zijn voorstel is idioot en bovendien volstrekt onhaalbaar. Dat lijkt mij de enig juiste reactie. Te vaak zien we echter in plaats van afwijzing op inhoudelijke gronden het terechtwijzende vingertje: dat mag je zó niet zeggen. Een deel van het linkse electoraat wil dat vingertje ook maar al graag zien. Om gerustgesteld te worden, bevredigd te worden in gevoelens van fatsoen en omgangsvormen? Maar wat lost het op? Een morele veroordeling van Wilders op grond van de toon van zijn uitspraken heeft even weinig effect als zijn eigen idiote plannen. Aan de onderliggende problemen, dus ook aan de voedingsbodem voor geweld verandert dat niets. De enige kans om daar iets aan te veranderen is gelegen in het op inhoudelijke gronden terugwinnen van stemmen van de populistische partijen zodat gevaarlijke gekken niet langer de steun voelen van massa's mensen namens wie ze hun misdaden denken te kunnen plegen. We hebben geen andere toon nodig maar een andere politiek.





,

Geen opmerkingen: